5. نويدها

براى بهره‏مند شدن از سعادت همه جانبه و كامل، آدمى به چه چيزهائى محتاج است؟

1. محتاج است به اينكه: هدف و سرمنزل سعادت را بشناسد و راه آن را بداند (هدايت.)

2. و اينكه: پرده‏هاى جهل و غرور و پندار و هر آنچيزى كه گوهر بينش و خرد او را در حجابى ظلمانى مى‏پيچد و نيروى ديدن و فهميدن را از او مى‏گيرد، زايل گردد و شعاعى از نور حقيقت بر دل او بتابد (نور).

3. و اينكه: در راه طولانيش به سوى سعادت، از دغدغه‏ها و وسوسه‏هاى درونى - كه توانفرساتر از عامل‏هاى بازدارنده برونى است - برهد (اطمينان و امن.)

4. و اينكه: تلاش خود را ثمربخش بداند و به فرجام نيك آن، اميدوار باشد.

5. و اينكه: لغزشها و خطاهايش قابل جبران و مورد بخشايش باشد (مغفرت و رحمت.)

6. و اينكه: در همه حال از دستاويز و تكيه گاهى مورد اطمينان، برخوردار باشد.

7. و اينكه: در مواجهه با دشمن‏ها و دشمنى‏ها از نصرت و مدد نيروئى برتر از نيروى آدميان، برخوردار گردد.

8. و اينكه: بر جبهه‏ها و صف‏هاى مخالف، برترى و رجحان داشته باشد. . و اينكه: بر دشمنان راه و هدفش، كه مانع و خنثى كننده تلاش اويند، پيروز گردد.

10. و اينكه: عاقبت از همه سختى ها و فشارها و بندها و حصارها، رسته و به مقصود و منظور خود نائل گردد (فوز و فلاح)

11. و اينكه: در همه حال - در راه و در منزل - از ذخيره هائى كه براى آدمى در اينجهان مهيا گشته، بهره‏مند شود. و و و....

و بالاخره اينكه: پس از سپرى شدن دوران زندگى و پايان يافتن همه تلاشها، خود را با پاداشى شايسته روبرو ببيند و در بهشت نعمت و رضوان بيارمد.

اكنون به گفتار قرآنت گوش فرا دهيم كه اين همه را به دارنده ايمان - ايمانى تعهدآميز و توأم با عمل - نويد مى‏دهد:

1. هدايت:

ان الذين امنوا و عملوا الصالحات همانا كسانيكه ايمان آوردند و اعمال شايسته (تعهدات متناسب با ايمان) بجاى آوردند،

يهديهم ربهم بايمانهم پروردگارشان به وسيله ايمانشان (كه با عمل همراه است) هدايتشان مى‏نمايد (به سر منزل سعادت، به راه‏هاى قابل پيمودن، به وسائل تكامل.) (يونس / 9)

يا ايها الناس قد جاءكم برهان من ربكم هان اى انسانها! همانا از سوى پروردگارتان براى شما دليلى قاطع آمد.

و انزلنا اليكم نورا مبينا و فرستاديم به سوى شما نورى روشنگر.

فاما الذين امنوا بالله و اعتصموا به پس آنكسانيكه به خدا ايمان آورده و به او متمسك و متكى گردند،

فسيدخلهم فى رحمة منه و فضل و يهديهم اليه صراطا مستقيما پس خدا آنان را مشمول رحمت و فضل خويش مى‏سازد و به راهى مستقيم راهبريشان مى‏كند. (نساء - 175 - 174)

والذين جاهدوا فينا النهدينهم سبلنا و آنكسانيكه در راه ما (و بخاطر هدف‏هاى الهى) مجاهدت كنند، به راه‏هاى خود (كه راه‏هاى سعادت و تكامل انسان است) راهبريشان مى‏كنيم.

و ان الله لمع المحسنين و بيگمان خدا با نيكوكاران است. (عنكبوت - 69)

2. نور

الله ولى الذين امنوا يخرجهم من الظلمات الى النور خدا سرپرست و هم جبهه مومنان است، آنان را از ظلمت‏ها (ظلمت‏هاى جهل، خرافه، غرور، نظام‏هاى تحكم‏آميز و ضد انسانى) مى‏رهاند و به نور (نور معرفت، دانش و ارزشهاى انسانى) مى‏رساند.

و الذين كفروا اولياؤهم الطاغوت يخرجونهم من النور الى الظلمات و آنانكه كفر و انكار ورزيدند، سرپرستان و اربابانشان طاغوت‏ها و سركشان و تجاوزكارانند، آنان را از نور و معرفت دور ساخته به زندان ظلمت‏ها و تاريكى‏ها مى‏كشانند.

اولئك اصحاب النار هم فيها خالدون آنها همگى مصاحبان آتش و در آن جاودانه‏اند. (بقره / 257)

يا ايها الذين امنوا اذكروا الله ذكرا كثيرا اى كسانيكه ايمان آورده‏ايد! خدا را بسيار ياد كنيد.

و سبحوه بكرة و اصيلا و در هر بامداد و شامگاه، او را به پيراستگى و پاكى بستائيد.

هو الذى يصلى عليكم و ملئكته ليخرجكم من الظلمات الى النور اوست كه بر شما درود مى‏فرستد - و فرشتگانش نيز - تا شما را از ظلمت‏ها برهاند و به نور و روشنى رهنمون گردد. (احزاب / 41 - 43)

يا ايها الذين امنوا اتقواالله و امنوا برسوله. اى كسانيكه در دائره مومنان در آمديد! از خدا پروا گيريد و به پيامبرش به درستى بگرويد.

يؤتكم كفلين من رحمته تا به شما دو بخش و دو بهره از رحمتش، نصيب فرمايد.

و يجعل لكم نورا تمشون به و براى شما فروغ و نورى كه با آن بتوانيد راه پيمود، قرار دهد. (حديد / 28)

6. نويدها (2)

3. اطمينان و سكون و امن:

رهائى از دغدغه و وسوسه و اضطراب يكى از مهمترين ويژگيهاى مؤمن است. و قرآن نويد اين حالت بسيار ارزشمند روحى:

الذين امنوا و تطمئن قلوبهم بذكرالله انانكه ايمان آوردند و دلهايشان با ياد خدا ثبات و اطمينان يافت (بسوى خدا هدايت ميشوند.)

الا بذكرالله تطمئن القلوب همانا بوسيله ياد خدا، دلها طمأنينه و ثبات ميگيرد.

الذين امنوا و عملوا الصالحات طوبى لهم و حسن مأب آنانكه ايمان آوردند و عمل شايسته كردند، فرخنده باد امروزشان و نيكو باد آينده‏شان. (رعد / 28 - 29)

ابراهيم (عليه السلام)، همين واقعيت را با مشركان سرگردان زمان خود، كه چون از مكتب و مسلكى مشخص و حساب شده و مقرون به دليل، پيروى نمى‏كردند نمى‏توانستند دلى آرام و روحى مطمئن داشته باشند در ميان نهاد و سكون نفس و امنيت درونى خود را كه از ايمانى راسخ، مايه مى‏گرفت به رخ آنان كشيد:

و حاجه قومه و قوم او (ابراهيم) با او به مجادله پرداختند.

قال اتحاجونى فى الله و قد هدين گفت: آيا با من درباره خدا مجادله مى‏كنيد و حال آنكه خدا مرا هدايت كرده است.

ولا اخاف ما تشركون به الا ان يشاء ربى شيئا و از آنچه شما شريك خدا دانسته‏ايد هيچ بيمى ندارم مگر آنكه خدا در باره من چيزى اراده كند.

وسع ربى كل شى علما اولا تتذكرون پروردگارم به همه چيز دانشش گسترده است. با اينحال آيا بخود نمى‏آئيد؟

و كيف اخاف ما اشركتم و لا تخافون انكم اشركتم بالله ما لم ينزل به عليكم سلطانا چگونه من از آنچه شما شريك خدا قرار داده‏ايد بترسم و شما از اينكه بدو شرك آورده‏ايد نترسيد؟ با اينكه شما را هيچ حجت و برهانى بر اين نيست.

فاتى ألفريقين احق بالا من ان كنتم تعلمون كداميك از ما دو گروه، به ايمنى سزاوارتريم (من كه خدا را شناخته و با بصيرت و آگاهى بدو راه يافته‏ام؟ يا شما كه بر پندار باطل خود هيچ حجتى نداريد؟) اگر مى‏دانستيد!!

الذين امنوا و لم يلبسوا ايمانهم بظلم آنها كه ايمان آورده‏اند و ايمان خود را به ظلم و ستم نيالوده‏اند.

اولئك لهم ألا من و هم مهتدون فقط آنها را ايمنى هست و آنهايند هدايت يافتگان. (انعام / 80 - 82)

4. ثمر بخش بودن:

مومن مى‏داند كه هر گامش، او را يك قدم به هدف نزديك مى‏سازد، حركت و تلاشش اثرى مثبت و نيكو به جاى مى‏گذارد، كمترين كوشش او ضايع و خنثى نمى‏ماند و فعاليت هايش عموما ثمر بخش مى‏گردد:

و ما جعلنا القبلة التى كنت عليها الا لنعلم من يتبع الرسول ممن ينقلب على عقبه قبله پيشين تو (بيت المقدس) را معين نكرده بوديم مگر براى آنكه پيروان واقعى پيامبر، از دنباله روان سنت‏هاى جاهلى، معلوم و ممتاز گردند.

و ان كانت لكبيرة الا على الذين هدى الله هر چند كه بسى بزرگ و مهم مى‏نمود مگر براى كسانيكه خدا هدايتشان كرده است.

و ما كان الله ليضيع ايمانكم و خدا هرگز ايمان شما را ضايع نمى‏كرد.

ان الله بالناس لرؤف رحيم همانا خدا بر مردمان مهربان و داراى رحمت است. (بقره: بخشى از آيه 143)

فمن يعمل من الصالحات و هو مؤمن فلا كفران لسعيه هر كس همراه با ايمان، از كارهاى شايسته چيزى به عمل آورد، كوشش او پوشيده و ناسپاس نخواهد ماند.

و ان له كاتبون و يقينا ما براى او نويسنده (اى امين) خواهيم بود. (انبياء / 94)

توحيد

7. توحيد در جهان بينى اسلام

در جهان بينى (بينش فلسفى و زيربنائى) اسلام، همه پديده‏هاى جهان، وابسته و آفريده و بنده يك قدرت برترند. اين قدرت برتر، خدا است (الله) و به همه خصلت‏هاى اساسى نيك، همچون: علم، قدرت، اراده، حيات،... آراسته است.

از اعماق ذره ناچيز تا اوج افلاك و كهكشانها و جهان‏هاى ناشناخته، يكسره ساخته و پرداخته و تحت اختيار او است. موجودات جهان - انسان و ديگرها - بندگان مقهور اويند و در عبوديت او، همگان شريك و همطرازند. و هيچ چيز زير عنوان: فرزندى، همسرى، همشانى... از دايره: عبوديت خدا بيرون نيست.

بندگان، همه چيز خود را - فكر و هوش و قدرت تصميم و امكانات مادى و... از او دارند و او سر رشته دار پيدايش و ادامه حيات آنهاست:

اين بينش، زير بنا و قاعده اساسى تمام طرحها و برنامه‏ها و افكار عملى و زندگيساز (ايده‏ئولوژى) در اسلام است.

آهنگ توحيد، در صدها آيه قرآن، گوشنواز و چشمگير است. براى نمونه به آيات زير توجه كنيد:

الله لا اله الا هو الله، هيچ معبودى (اله) بجز او نيست.

الحى القيوم آن زنده پاينده و نگهدار و نگهبان.

لا تأخذه سنة و لا نوم او را چرت و خواب، نمى‏ربايد (لحظه‏اى بيخودى و غفلت بدو راه نمى‏يابد.)

له ما فى السموات و ما فى الارض از او است، هر چه در آسمانها و هر چه در زمين.

من ذا الذى يشفع عنده الا باذنه كيست كه در نزد او، جز به اذن و رخصت او، شفاعتى كند؟!

يعلم ما بين ايديهم و ما خلفهم هر آنچه پيش روى و هر آنچه پشت سر آنها (بندگان) است، مى‏داند.

و لا يحيطون بشى‏ء من علمه الا بماشاء و آنان (بندگان) به چيزى از دانش او - مگر آنچه خود او بخواهد - احاطه و آگهى ندارند.

وسع كرسيه السموات و الأرض تخت قدرت و حكمرانى او، بر آسمانها و زمين گسترده است.

و لا يؤوده حفظهما و نگهبانى آسمان و زمين او را گران نمى‏آيد.

و هو العلى العظيم و او است بلند مرتبه و بزرگ. (بقره / آيه 255)

و قالوا اتخذ الرحمن ولدا و گفتند كه خداى رحمان، فرزندى گرفته است.

لقد جئتم شيئا ادا همانا چيزى سهمگين فرا آورديد...

تكاد السموات يتفطرن منه و تنشيق الارض و تخر الجبال هدا چيزى كه كم مانده بود بسبب آن، آسمان‏ها از هم گسيخته و زمين شكافته شود، و كوه‏ها درهم فرو ريزند.

ان دعوا للرحمن ولدا (و آن اين بود) كه براى خداى رحمان، فرزندى قائل شدند.

و ما ينبغى للرحمن ان يتخذ ولدا در حاليكه براى خداى رحمان، فرزند داشتن، شايسته نيست.

ان كل من فى السموات والارض الا اتى الرحمن عبدا همه اشياء و اشخاص در آسمانها و زمين، نيستند مگر فراهم آمدگان نزد خداى رحمان به عبوديت.

لقد احصيهم وعدهم عدا همانا همگى آنان را به ضبط آورده و ايشان را بر شرمده است، بر شمردنى. (مريم / 88 - 94)

8. توحيد در ايدئولوژى اسلام

توحيد قرآن، تنها نگرشى بى تفاوت و غير مسئول نيست. شناختى متعهد، و بينشى فعال و سازنده است، طرز فكرى است كه در بناى جامعه و اداره آن، و ترسيم خط سير آن (استراتژى)، و تعيين هدف آن و تأمين عناصر حفظ و ادامه آن، داراى تأثير اساسى و تعيين كننده است و اصطلاحا: توحيد، از اركان (ايدئولوژى) اسلام - بلكه، ركن اصلى آن - نيز هست.

وابستگى جهان و انسان به قدرت برتر (يعنى خدا) مستلزم آن است كه جهان به قصدى و براى هدفى آفريده شده باشد، و ضمنا متضمن اين مسئوليت، كه: انسان با داشتن خرد و نيروى تصميم و اراده، بايد در راهى كه به سمت هدف و داراى جهت درست است گام بردارد و ناگزير، اين هدف و جهت را بشناسد.

آفريدگارى و سيطره تكوينى خدا، مستلزم آن است كه زمام قانونگزارى و تشريع نيز در قبضه اقتدار و اختيار او باشد، و همگان (همه موجودات داراى شعور كه مى‏توان براى آنان قانون و شرع وضع كرد) ملزم به تبعيت از قانون خدا باشند (الوهيت انحصارى.)

دانش بى پايان خدا، مستلزم آن است كه صلاحيت تنظيم مقررات بشرى (كه ناگزير تابع نيازها و مصالح انسانهاست) در انحصار او باشد.

عبوديت يكسان همه موجودات در برابر خدا، مستلزم آن است كه هيچيك از بندگان خدا، خودسر و مستقل، حق تحكم و فرمانروائى بر بندگان ديگر نداشته باشد (نفى طاغوت) و زمامدار و مدير و مدبر امور زندگى انسانها فقط كسى باشد كه خدا خود به حكومت برگزيده است (يا به شخص، مانند امامان معصوم و يا به علائم و ملاكها، مانند حاكم اسلامى در زمان غيبت امام معصوم) (ربوبيت انحصارى.)

تدبر در آيات زير، گوشه هائى از طرز فكر اسلام را در مورد توحيد و مسائل فرعى و تبعى آن، روشن مى‏سازد:

و من الناس من يتخذ من دون الله اندادا گروهى از مردم بجز خدا به رقيبان و هماوردانى (از جنس بشر يا جز آن) روى مى‏آورند.

يحبونهم كحب الله با آنان مهر مى‏ورزند همچون مهرى كه به خدا بايد ورزيد.

و الذين آمنوا اشد حب الله و مومنان راستين، در دوستى خدا شديدتر و استوارترند.

ولو يرى الذين ظلموا اذ يرون العذاب اگر آنان كه (با سر سپردگى بغير خدا) ستم كرده‏اند - آنگاه كه عذاب را مشاهده مى‏كنند - مى‏ديدند.

ان القوة لله جميعا كه قدرت يكسره از آن خدا است.

و ان الله شديد العذاب و عذاب خدا، سخت و سهمگين است (بيگمان از رفتار خود پشيمان مى‏شدند.)

اذ تبرا الذين اتبعوا آنگاه كه پيشوايان و سران، بيزارى جويند.

من الذين اتبعوا از پيروان و تابعان.

وراوا العذاب و همگى عذاب خدا را بنگرند.

و تقطعت بهم الاسباب و رابطه‏ها و پيوندها ميان آنان، قطع شود.

و قال الذين اتبعوا و تابعان و دنباله روان گويند.

لو ان لنا كرة فنبرا منهم كما تبرؤا منا كاش ما را بازگشتى بود به دنيا - تا از آنان بيزارى مى‏جستيم چنانكه آنان اكنون از ما بيزارى جستند.

كذلك يريهم الله اعمالهم حسرات عليهم بدينگونه خداوند كارهاى آنان را بصورت مايه حسرتى به آنان مى‏نماياند.

و ما هم بخارجين من النار و آنان هرگز از آتش برون نخواهند آمد. (بقره / 165 - 167)

9. عبادت و اطاعت انحصارى خدا

به كوته سخنى دانسته شد كه: توحيد، غير از آنكه يك بينش فلسفى است، يك شناخت علمزا و زندگيساز نيز هست، يعنى عقيده‏اى است كه بناى زندگى اجتماعى و فردى انسانها بايد بر پايه آن نهاده شود.

اكنون به پاره‏اى از مواد كلى قطعنامه توحيدى در قرآن اشاره مى‏كنيم:

بنابر اصل توحيد، انسانها حق ندارند هيچكس و هيچ چيز جز خدا را عبوديت و اطاعت كنند. و همه تحكمات و تحميلاتى كه از طرف قدرتگونه‏هاى تاريخ بر بشريت رفته، غلط و برخلاف حق بوده است.

اين بيان كلى، بت‏ها، خدايان، خداوندگاران و بالاخره تمايلات نفس سركش، را شامل است.

آيات زير (از سوره يونس) كه سخن از شريكان پندارى خدا - از جنس بشر و غير آن - مى‏گويد، طرحى كلى از اين رويه اصل توحيد را مى‏نماياند:

و يوم نحشرهم جميعا و روزى كه همه آنان را (در قيامت) گرد آوريم...

ثم نقول للذين اشركوا مكانكم انتم و شركاؤكم آنگاه به كسانيكه براى خدا شريكى قائل شدند گوئيم: شما و آنانكه شريك خدا دانسته‏ايد در جاى خود بايستيد.

فزيلنا بينهم پس ميان آنها جدائى افكنيم.

و قال شركاؤهم ما كنتم ايانا تعبدون و شريكان پندارى آنان گويند: شما ما را عبادت نمى‏كرديد.

فكفى بالله شهيدا بيننا و بينكم ان كنا عن عبادتكم لغافلين ميان ما و شما خدا گواهى بسنده است كه ما از عبادت شما غافل و بيخبر بوديم.

هنالك تبلوا كل نفس ما اسلفت در آن هنگام هر كسى هر آنچه را از پيش انجام داده، مى‏آزمايد.

و ردوا الى الله موليهم الحق و باز گردانيده شوند به سوى خدا، مولاى حقيقى شان.

و ضل عنهم ما كانوا يفترون و هر آنچه بدروغ مى‏بستند، همه از ايشان گم و ناپديد گردد.

قل من يرزقكم من السماء والارض بگو: كى آنان را از آسمان و زمين روزى مى‏دهد؟

آمن يملك السمع و الابصار يا كى شنوائى و بينائى‏ها را در قبضه اختيار دارد؟

و من يخرج الحى من الميت و يخرج الميت من الحى و كى برون مى‏آورد زنده را از مرده و مرده را از زنده؟

و من يدبر الامر و كى امر (جهان) را تدبير مى‏كند؟ (در تكوين)

فسيقولون الله خواهند گفت: خدا...

فقل افلا تتقون بگو: پس چرا پروا نمى‏كنيد؟ (و غير او را به اداره امر جهان در تشريع انتخاب مى‏نمائيد.)

... و پس از چند آيه سخن را با لحن و بيانى كه به بت‏هاى بشرى و مدعيان ربوبيت، نزديكتر است تا به بت‏هاى بيجان سنگى و چوبى و... چنين ادامه مى‏دهد:

قل هل من شركائكم من يهدى الى الحق بگو: از ميان اين شريكان پندارى، كى بسوى حق راهبر مى‏شود؟

قل الله يهدى للحق بگو خدا به سوى حق راهبرى مى‏كند:

افمن يهدى الى الحق احق ان يتبع امن لا يهدى الا ان يهدى پس آيا كسى كه بحق راهبرى مى‏كند شايسته‏تر است كه پيروى شود، يا آنكه خود راه نمى‏يابد، مگر آنكه راهبرى شود؟!

فمالكم كيف تحكمون پس شما را چه مى‏شود؟ چگونه قضاوت مى‏كنيد. (يونس / 28 - 35)

بسى روشن است كه هدايت كردن و هدايت شدن، چيزى در خور موجود زنده و انسانى است. پس در اين آيه سخن از آن انسانهائى است كه داعيه ربوبيت و تدبير در داده و در جلب عبوديت و اطاعت انسانهاى ديگر، خود را شريك و جايگزين خدا دانسته‏اند.

نفى عبوديت خدانماها - چه در لباس قدرتهاى مذهبى (احبار و رهبان) و چه در نقش قدرتهاى سياسى و اقتصادى (طاغوت، ملاء - مترف.)

در پيشنهاد اسلام به اهل كتاب نيز در آيه‏اى از قرآن، چنين آمده:

قل يا اهل الكتاب تعالوا الى كلمة سواء بيننا بگو اى اهل كتاب! به سوى سخنى كه ميان ما و شما برابر باشد روى قبول آوريد.

الا نعبد الا الله و آن اينكه: هيچكس جز خدا را عبادت نكنيم.

و لا نشرك به شيئا و چيزى را شريك او نداريم.

و لا يتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله و هيچيك از ما ديگرى را بجاى خدا، رب و سرپرست و مدبر كار خود نگيرد.

فان تولوا فقولوا اشهدوا بانا مسلمون پس اگر سرپيچيدند به آنها بگوئيد: گواه باشيد كه ما تسليم و منقاد اين رويه‏ايم. (آل عمران / 64)

قرآن در كنار اين همه، اطاعت برگزيدگان و بندگان شايسته و زبده را اطاعت خود مى‏داند و در چند آيه، قدرتهاى اجرائى جامعه (رسول و اولوالامر) را معرفى مى‏كند.