مقدمه
عصر ما از نظر دينی و مذهبی
نگاه به مطالب كتاب
جبر و اختيار
طرح مسأله عدل در بين متكلمين
حسن و قبح ذاتی
مستقلات عقليه
مسئله غرض و هدف در افعال خدا
مشخص شدن صفوف اهل كلام
عدل يا توحيد ؟
درگيری اشاعره و معتزله
تأثير كلام اسلامی در فلسفه اسلامی
مكتب عقلی شيعی
طرح اصل عدل در حوزه فقه
جدال اهل حديث و اهل قياس
روش فقهی شيعی
اصل عدل در حوزه‏های اجتماعی و سياسی
سر منشأ اصلی طرح مسائل گوناگون عدل ، قرآن است
نظريه كسانی كه گرايشهای مختلف درباره عدل را در جهان اسلام از نظر اقتصادی بررسی می‏كنند
بخش اول : عدل بشری و عدل الهی
اصل عدل در رابطه با مالكيت علی الاطلاق خداوند
داستان ابوفراس و سيف الدوله حمدانی
عدل ، هدف نبوت و مبنای معاد
روشها و مشربها در مسأله عدل
. 1 مشرب اهل حديث
. 2 مشرب متكلمين اشعری
. 3 مشرب متكلمين شيعی و معتزلی
. 4 مشرب حكمای اسلامی
. 5 مشرب حسی مذهبان
عدل چيست ؟ - چهار تعريف برای عدل :
. 1 موزون بودن
. 2 تساوی
. 3 رعايت حقوق افراد
. 4 رعايت استحقاقها
كلامی از صدر المتألهين در باره عدل به مفهوم فلسفی
ايرادها و اشكالها :
. 1 چرا تبعيض وجود دارد ؟ !
. 2 فناها و نيستی‏ها برای چيست ؟ !
. 3 نقصها و كاستيها
. 4 آفات و بلاها
. 5 ايراد بر اصل عنايت الهی و هدفداری در خلقت
. 6 مسأله خير و شر يا دو گانگی در هستی
عدل از اصول دين
علت همگانی شدن مسأله عدل
عدل و حكمت
ثنويت
تقسيم پديده‏های جهان به نيك و بد
بحثی در باره زرتشت و اوستا
تأثير قاطع اسلام در ريشه كن كردن ثنويت از انديشه ايرانی
بحثی در باره يكی از اشعار حافظ و انديشه او
مسأله شيطان در اسلام
آيا شيطان اسلام مرادف است با ديو يا اهريمن زرتشتی
بدبينی فلسفی
تأثير ايمان در آرامش روان
گفتار ويليام جيمز در باره فلاسفه بدبين
سخنی از نيچه
ابوالعلاء و خيام
پوچی گرائی تقليدی در ميان برخی ايرانيان معاصر
حكمای خوش بين
اشعاری از مولوی
داستان مرگ فرزند ابوطلحه
سخن ويليام جيمز در فرق مذهب و اخلاق محض
ناز يا اعتراض ؟
چند بيت از خيام
چند بيت از ناصر خسرو
بخش دوم : حل مشكل
نگاهی به فلسفه اسلامی
راهها و مسلكها
راههای اهل تعبد ، اشاعره ، معتزله و حكمای الهی
بخش سوم : تبعيضها
پاسخ اجمالی به اشكال تبعيضها
اشكالی كه بر اين پاسخ اجمالی می‏توان وارد كرد
آيا در مورد خداوند ، مصلحت و حكمت معنی ندارد ؟ !
پاسخ تفصيلی به اشكال تبعيضها
آيا نظام هستی ، نظام ذاتی است يا قرار دادی ؟
خاطره‏ای خوش و جاويد از دوران تحصيل در حوزه علميه قم
تفاوت ، نه تبعيض
فرق تفاوت با تبعيض
راز تفاوتها
نظام طولی در جهان هستی
زبان مخصوص قرآن درباره نظام هستی
دليل عقلی بر نظام طولی
نظام عرضی
اصل پيوستگی حوادث و يا انداموارگی جهان
نظريه وجوب بالقياس و امكان بالقياس در فلسفه الهی
سنت الهی
قرآن و سنت الهی
قانون چيست ؟
آيا قوانين آفرينش استثناء پذيرند ؟
آيا معجزه ، نوعی استثناء در قانون خلقت است ؟
دعا و صدقه چطور ؟
آيا از قضای الهی می‏توان فرار كرد ؟
قضا و قدر و مسئله جبر
رباعی منسوب به خيام
خلاصه بحث در اين بخش
بخش چهارم : شرور
بحثی در سه جهت
سبك و روش ما
مسأله دو گانگی هستی
شر ، عدمی است
خوبيها و بديها آميخته به يكديگرند
شر ، نسبی است
وجود فی نفسه اشياء وجود حقيقی است و وجود لغيره آنها وجود اعتباری‏ است
شر ، مخلوق بالعرض است
شرور ، از نظر اصل عدل
بخش پنجم : فوايد شرور
لزوم بحث در دو جهت
مسأله تفكيك خيرات و شرور از يكديگر
جهان يك واحد تجزيه ناپذير است
نظام كل
ضرورت اختلاف اجزاء در يك دستگاه
زشتی ، نمايانگر زيبايی است
خيالهای خام
اجتماع يا فرد ؟
تفاوت ظرفيتها
جمله معروف بوعلی در باره اينكه " وجود " مجعول است نه " ماهيت‏"
تعبير و تمثيل لطيف قرآن در اين زمينه
مصائب ، ما در خوشبختی ها
سخنی از هگل در باره نقش مثبت شرور در تكامل
از نظر قرآن ، با هر سختی‏يی ، سستی يی است
نگاهی اجمالی به مضامين سوره انشراح
سخنی از علی عليه السلام در باره آثار سختيها و شدائد
بلا برای اولياء
اثر تربيتی بلايا و شدائد
اشعاری از سعدی و مولوی و علی بن الجهم
رضا به قضای الهی
بلا ، يا نعمت بودن ، نسبی است
داستان مردی در عهد شعيب پيغمبر كه فكر می‏كرد از عقوبت معاف است‏
نظريه روسو در باره تربيت كودك كه بايد توأم با چشيدن رنج و سختی‏ باشد
چرا امثال صادق هدايت به هستی و زندگی بدبين اند ؟
جهان طبيعت ، مجموعه اضداد
نظريه فلاسفه اسلامی در باره تضادها
سقراط و مسأله تضاد
مولوی و مسأله تضاد
نظريه ابن خلدون در باره تضاد
نقش تضاد در ديالكتيك هگل
نهج البلاغه و مسأله تضاد اشياء
مبنای فلسفی اصل تضاد
خلاصه و نتيجه كلی اين بخش
تفاوتهای ميان معنای حكيم بودن خداوند با حكيم بودن انسان
بخش ششم : مرگ و ميرها
پديده مرگ
خيام و مسأله مرگ
نگرانی از مرگ
آنچه در انسان به عنوان نگرانی از مرگ وجود دارد با ترس حيوان از مرگ ، از دو مقوله است
نگرانی انسان از مرگ زاييده ميل فطری انسان به خلود و جاودانگی است‏
معنی غربت انسان در اين جهان از نظر اهل عرفان
مرگ ، نسبی است نه مطلق
دنيا به منزله رحم جان است
دنيا مدرسه انسان است
سخنی از علی عليه السلام و شعر عطار در توضيح آن
شعری عالی از ناصر خسرو در اين زمينه
معنی آزمايش خدابندگان را
ريشه اعتراض به مرگ
پاسخ بابا افضل به خيام
داستان موسی و سؤال از خدا كه چرا نقش می‏آفرينی و خود خراب می‏كنی ؟
مرگ ، گسترش حيات است
نظر سهروردی و ميرداماد در باره مرگ
داستان كتابفروش ساده لوح مدرسه فيضيه
بخش هفتم : مجازاتهای اخروی
جزای عمل
مسأله تناسب جرم و جريمه
تفاوتهای جهان دنيا و جهان آخرت
. 1 ثبات و تغيير
. 2 زندگی خالص و ناخالص
. 3 كشت و درو
. 4 سرنوشت اختصاصی و مشترك
ارتباط دو جهان
سه نوع كيفر
. 1 تنبيه و عبرت ( رابطه قراردادی جرم و جريمه )
. 2 مكافات دنيوی ( رابطه علی و معلولی جرم و جريمه )
. 3 عذاب اخروی ( رابطه اتحادی جرم و جريمه )
روايت قيس بن عاصم
يادی از استاد
كوتاه سخن
اشعاری از مولوی و سعدی
بخش هشتم : شفاعت
هفت اشكال بر شفاعت
آنجا كه قانون ضعيف است
قرآن ، عوامل سه گانه پول ، پارتی و زور را در دستگاه الهی نفی می‏كند
داستان علی عليه السلام و ابن عباس
داستان عمر و پسر عمرو عاص
اقسام شفاعت
نقض قانون
امام حسين برای تقويت قوانين اسلام شهيد شد نه برای تضعيف آن
حفظ قانون
دو نوع شفاعت
. 1 شفاعت رهبری
. 2 شفاعت مغفرت
جاذبه رحمت يا تقدم رحمت بر غضب
اصل تطهير در جريان خلقت
اصل سلامت و تعادل و تقدم آن بر بيماری و بی اعتدالی
رحمت عام الهی
رابطه مغفرت و شفاعت
مغفرت الهی مانند هر فعل ديگر از افعال الهی نظام خاص دارد
انسان و ولايت كليه الهی
شرط شفاعت ( توحيد )
شفاعت از آن خداست
فرق اساسی شفاعت حق با شفاعت باطل
اشاره به سخنی از صدر المتألهين در باب شفاعت
توحيد و توسلات
خلاصه‏ای از پاسخها به ايرادها
بخش نهم : عمل خير از غير مسلمان
طرح بحث
داستان يكی از دوستان كه از مشاهده دختران تارك دنيا در بيمارستان‏ جذاميان مشهد به هيجان آمده بود
جنبه كلی بحث
ما كاری به حساب اشخاص نداريم
داستان ام علاء در مرگ عثمان بن مظعون
دينی جز اسلام پذيرفته نيست
تفكر خاص امثال " جبران خليل جبران " و " جرج جرداق " درباره‏ آزادی و تساوی اديان
عمل صالح منهای ايمان
دو طرز تفكر افراطی و تفريطی
منطق سوم
نظريه روشنفكر مابان
دليل عقلی روشنفكر مابان
دليل نقلی روشنفكر مابان
نظريه مقدسان سختگير
دليل عقلی مقدس مابان
دليل نقلی مقدس مابان
بحثی در باره ارزش ايمان
آيا كفر مؤاخذه دارد ؟
بحثی در باره مراتب تسليم
. 1 تسليم تن
. 2 تسليم فكر
. 3 تسليم روح
شيطان فاقد كدام تسليم بود ؟
اسلام واقعی و اسلام منطقه‏ای
آيا كسانی مانند دكارت را می‏توان كافر شمرد ؟
اخلاص شرط قبول اعمال است
هر عملی دو بعد دارد ، بعد تاريخی و اجتماعی ، و ديگر بعد الهی وملكوتی
ارزش نيت از نظر اسلام
نقد نظريه كسانی كه برای فكر و نيت صرفا ارزش مقدمی قائلند
حسن " فعلی " و حسن " فاعلی "
سخنان رسول اكرم در باره نقش نيت
كيفيت يا كميت ؟
آيا حاتم بخشی علی عليه‏السلام ارزش كيفی داشت يا كمی ؟
ايثار علی عليه السلام و خاندانش فقير و يتيم و اسير را بر خويشتن و نزول سوره " هل اتی "
سهم زبيده زن هارون از جاری ساختن نهر طائف به مكه
داستان بهلول و مسجد
نقش ايمان به خدا و ايمان به آخرت در بعد الهی و ملكوتی اعمال
جهان طبيعت ، سرزمين مساعدی است برای كشت و كار ، و هر كس هر بذری‏ بيفشاند جهان همان را رويانيده و به او تحويل می‏دهد
آيا انگيزه ترحم برای بعد ملكوتی دادن به اعمال كافی است ؟
رواياتی كه دلالت می‏كند كه نيكوكاريهای مشركان نيز در سرنوشتشان مؤثر است
آيا افرادی كه در كارهای خويشتن صرفا انگيزه خيرخواهی و نيكوكاری دارند ، دارای نوعی توحيد فطری هستند ؟
نقش ايمان به نبوت و امامت در بعد ملكوتی اعمال
آفت زدگی
آفت زدگی اختصاص به اعمال كفار ندارد
آفت منت گذاری
آفت حسد
آفت جحود و ستيزه گری
داستان مرحوم سيد حسين كوه كمری و شيخ مرتضی انصاری
آفت بی تفاوتی در دفاع از حق
آفت عجب و ريای بعد از عمل
زير صفر
قاصران و مستضعفان
امام صادق مردم را شش گروه می‏كند
داستان هاشم بن البريد و محمد بن مسلم و ابوالخطاب با امام صادق
زاويه ديد حكمای اسلام
نظريه بوعلی
نظريه صدرالمتألهين
اشعاری از مرحوم آقا محمد رضا حكيم قمشه‏ای
گناهان مسلمانان
آيا گناهان شيعيان بخشيده شده است ؟ !
حديث " حب علی حسنة لا تضر معها سيئة "
مخالفت شديد ائمه اطهار با انديشه بی‏بند و باری در شيعه
رسول اكرم و ائمه اطهار همواره به عمل دعوت می‏كرده‏اند
روايات وارده در اين باب
شرايط تكوينی و شرايط قرار دادی
عذاب اهل ايمان به موجب گناهان
تخفيف عذاب از نيكوكاران بی ايمان
خلاصه و نتيجه اين بخش